Ciekawostki języka hiszpańskiego – litera ñ

Literka ñ nie bez przyczyny przyciąga wzrok każdego, kto rozpoczyna swoją przygodę z językiem hiszpańskim. Bez wątpienia jest zagadkowa, unikatowa i przez większość osób kojarzona tylko i wyłącznie z Hiszpanią. Jest tak niesamowita, że wiele sklepów, czasopism, organizacji i instytucji mianowała ją swoim logo. Jaka jest jej geneza? Dlaczego jako jedyna wyróżnia się tyldą?

Trochę historii

Aby dojść do źródła prawdy musimy cofnąć się do epoki średniowiecza, w której miało miejsce bardzo ważne, przełomowe wydarzenie dla rozwoju ludzkości. Mnisi rozpoczęli przepisywanie ksiąg. Zakonnicy stanowili praktycznie jedyną wykształconą warstwę społeczną tamtych czasów. Potrafili czytać i pisać i dlatego wyłącznie oni zajmowali się rękopiśmiennictwem. Dzięki nim możemy poszerzać swoją wiedzę, czerpiąc informacje o ludziach oraz wydarzeniach mających miejsce w odległej przeszłości.

[kursy]

Język hiszpański jako, że należy do grupy języków romańskich (wraz z m.in. językiem włoskim, francuskim, portugalskim, rumuńskim) wywodzi się z łaciny. Język łaciński nie posiadał w swoim alfabecie litery ñ. Taki dźwięk nie istniał dlatego też niemożliwym było stworzenie znaku graficznego, a co za tym idzie litery go symbolizującej. W miarę ewolucji łaciny czego następstwem były narodziny języków romańskich (IX wiek) zaczęto stosować nosowe ñ aczkolwiek jedynie w mowie.
Języki romańskie sukcesywnie rozwijały się i rozpowszechniały. Zaczęto przepisywać księgi i wtedy pojawił się problem, jak zapisać nosowe n czyli ñ.

Skrybowie poczuli palącą potrzebę stworzenia własnego znaku graficznego i litery przedstawiającej ñ – istniejącej do tej pory jedynie w mowie.

Od IX wieku kopiści zaczęli dokonywać transkrypcji na kilka różnych sposobów. Włosi i Francuzi zdecydowali się zapisywać to jako -gn, Katalończycy -ny. z kolei Portugalczycy używali -nh.

Ñ po hiszpańsku

Hiszpańscy mnisi przyjęli aż trzy sposoby na zapisanie tego dźwięku: gn, ni i nn dlatego w jednym tekście można było znaleźć aż trzy wariacje fonetyczne ñ, co czyniło go bardzo chaotycznym. Nie istniała ujednolicona zasada, dzięki której zapanowałby porządek w tekstach. Po pewnym czasie skrybowie, którzy zwykli pisać podwójne n, zaczęli skracać tę formę do n z tyldą (falą, wężykiem) czyli ñ. Rozwiązanie to, miało na celu zaoszczędzenie pergaminu, czasu, tuszu, a przede wszystkim chociaż odrobinę ułatwiało ciężką, żmudną pracę zakonników. Dlatego też stosowanie skrótów było bardzo powszechne w tamtej epoce.

Pierwsze reguły ortograficzne

Do XIII wieku używano nadal trzech form. Wtedy sytuacja uległa zmianie dzięki królowi Alfonsowi X Mądremu (Alfonso X el Sabio), który przeprowadził reformę ustanawiającą pierwsze reguły ortograficzne języka kastylijskiego (hiszpańskiego). Jedna z wprowadzonych reform dotyczyła zwycięstwa ñ nad pozostałymi wariantami.

Kolejne wydarzenie potwierdzające triumf oraz panowanie ñ miało miejsce w XV wieku kiedy Antonio de Nebrija, hiszpański humanista, który stworzył pierwszą gramatykę języka hiszpańskiego, umieścił ją w wiekopomnym arcydziele.

Real Academia Española (Hiszpańska Akademia Królewska, oficjalna państwowa instytucja odpowiedzialna za normalizację hiszpańskiego) włączyła ją do słowników dopiero w 1803 roku.

W trakcie kursu języka hiszpańskiego w naszej szkole poznasz więcej takich historii.

Problemy techniczne z literą ñ

Ñ spotkało się z dużymi problemami w cyberprzestrzeni. W 1991 roku Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zaproponował wprowadzenie na rynek klawiatur (teclados) bez litery ñ w celu ich ujednolicenia. Jednak propozycja spotkała się z ogromnym oburzeniem ze strony hispanojęzycznych polityków, intelektualistów. Znany kolumbijski powieściopisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury-Gabriel García Márquez nie pochwalił tej idei.

Teraźniejszość

Litera ñ dla uczących się języka hiszpańskiego nie stanowi problemu ani w wymowie, ani w pisowni chociaż budzi kontrowersje i duże zainteresowanie. Litera ta jest obecna w języku galicyjskim, asturyjskim oraz w Ameryce Łacińskiej w wielu językach tubylczych takich jak na przykład: mapucze, język zapotecki czy keczua.

A czy Tobie litera ñ sprawia trudności? Podziel się z nami poniżej w komentarzach.

Autorem tekstu jest Judyta Gorzała, pasjonatka i nauczycielka języka hiszpańskiego. Stypendystka programu Erasmus.